گازهایی که طبق استانداردهای پزشکی برای بیهوشی و درمان بیماران و یا تشخیص بیماری ها، تولید و بسته بندی می شوند، گازهای طبی نام دارند. گازهای طبی در دو دسته استنشاقی و غیر استنشاقی که در تجهیزات به کار می روند تقسیم می شوند. گاز اکسیژن طبی در دسته گازهای طبی استنشاقی قرار دارد.

گاز اکسیژن در پزشکی بسیار پر کاربرد و با اهمیت هستند. از طرفی استفاده عدم رعایت استاندارد ها و نادرست از این گاز، خطرات جانی و هزینه های زیادی می تواند داشته باشد. شرایط تولید و نگهداری و عرضه گاز اکسیژن به دلیل وجود شباهت های زیاد با بین سیلندرها از مسائل دغدغه آفرین هستند. گاهی ااشتباه در نحوه استفاده از گازها، عدم توجه به خلوص گازها طبق استانداردهای تعیین شده، عدم استفاده از اتصالات مناسب و انجام ندادن آزمون های دورهای سیلندرهای گاز، عدم رعایت نکات ایمنی و کیفی اتاق مرکزی گازها به دلیل عدم آموزش صحیح پرسنل بیمارستان زندگی بیماران و یا حتی خود پرسنل بیمارستان که با این گاز در ارتباط هستند به خطر افتاده و منجر به رخ دادن اتفاقات جبران ناپذیری می شود. از این رو، استفاده، نگهداری و بازرسی صحیح و بر طبق استاندارد ملی ایران تدوین شده لازم و ضروری است.

گاز اکسیژن تنها گاز لازم برای حیات انسان است بدون اکسیژن هیچ انسان نمی تواند بدون اکسیژن بیش از 40 ثانیه زنده بماند. برای بقای انسان و تحت شرایط طبیعی بدن، 21 درصد گاز اکسیژن موجود در هوا کافی است. تحت شرایطی که دستگاه تنفسی و شرایط با علائم کمبود اکسیژن مواجه می شود و میزان اکسیژن خون به زیر مقدار نرمال کاهش می یابد، کمبود اکسیژن ایجاد می شود...برای رفع آن بیمار نیاز به مصرف گاز اکسیژن اضافی دارد که به آن اکسیژن تراپی می گویند. کمبود اکسیژن یا هیپوکسی دلیل اصلی تجویز اکسیژن تراپی برای بیماران دچار انسدادهای مزمن ریوی است. هیپوکسمی همراه با بیماری مزمن انسداد ریوی منجر به کاهش کیفیت زندگی، اختلال در عملکرد ماهیچه های اسکلتی، کاهش تحمل در ورزش و یک خطر فزاینده ای از مرگ می شود. علایم کمبود اکسیژن در بدن بسته به شدت آن عبارتند از: گیجی، سر درد، تنگی نفس، تنفس سریع، سر گیجه، سرگردانی و حس خفگی، عدم تعادل، ضربان سریع، فشار خون بالا و اختلالات بینایی.

پس از تشخیص کمبود اکسیژن توسط پزشک، گاز اکسیژن تجویز می شود. گاز اکسیژن تجویز شده یک منبع گاز اضافی بر میزان اکسیژن موجود در هوا است که بیماری که دچار هیپوکسمی شده و بدنش به هر دلیلی نمی تواند میزان اکسیژن مورد نیاز خود را تامین کند کمک می کند. گاز اکسیژن کمک تنفسی با روش های خاصی مثل تقطیر جزء به جزء هوا، غربال مولکولی یا سایر روش ها تولید می شود و در مخازن اکسیژن مایع یا سیلندرهای گاز ذخیره می شود.

گاز اکسیژن بی‌رنگ و بی‌بو و بدون طعم و غیر سمی است. وزن مخصوص اکسیژن نسبت به هوا 429/1 است که سنگین­تر از هوا است. رنگ اکسیژن مایع، آبی کم‌رنگ بوده و نقطه‌جوش آن ℃ 9/182- می‌باشد. تبخیر یک حجم اکسیژن مایع در °C 15 و فشار 760 میلی متر، حدود 840 حجم گاز تولید می­کند. در صورت تماس اکسیژن مایع و یا گاز اکسیژن سرد با پوست و مجاری تنفسی، به دلیل برودت زیاد، موجب وارد شدن صدمات شدید و انجماد آن می‌شود.

تنفس اکسیژن خالص در فشارهای نسبی بالا برای سلامتی می‌تواند مضر باشد. قرار گرفتن طولانی در معرض اکسیژن خالص می‌تواند بر ریه و سامانه عصبی تأثیر بگذارد و موجب آماس شش، کاهش ظرفیت و آسیب به بافت­های ششی و تأثیر بر سامانه عصبی شامل کاهش بینایی، تشنج و اغما ‌شود.

از جنبه ایمنی، گاز اکسیژن جزو گازهای اکسیدکننده است، گاز اکسیژن به تنهایی غیرقابل اشتعال است ولی با حضور منبع اشتعال و یک سوخت می‌تواند موجب بروز احتراق و تسریع در سوختن شود. اکسیژن با مواد آلی مانند انواع روغن، گریس یا قیر در صورتی که به‌وسیله شعله مشتعل گردد، بشدت واکنش می‌دهد و مقدار زیادی انرژی آزاد می‌کند. موادی که تحت شرایط معمول در هوا نمی‌سوزند، می‌توانند در هوای غنی از اکسیژن بسوزند و موادی که در هوا تحت شرایط معمول می‌سوزند، در هوای غنی از اکسیژن خیلی شدید و با دمای بالاتر خواهند سوخت.

گاز اکسیژن طبی جزو محصولاتی است که مشمول مقررات استاندارذدهای اجباری طبق استاندارد ملی ایران شماره 3240 می باشد. براین اساس کنترل کیفیت این محصول طبق استاندارد مذکور از موارد مهم و الزامی در جهت اطمینان از عملکرد آن می باشد. این موضوع نیازمند داشتن منبع و مرجعی جهت بررسی و کنترل کیفیت آنها می باشد و مرجعی که بتواند در این زمینه پاسخگوی تمام نیازها و الزامات کیفی این محصول مهم، باشد در راستای رسیدن به این اهداف پژوهشگاه سازمان ملی استاندارد ایران در جهت کمک به ارتقاء کیفیت و سلامت درمان کشور، تجدید نظر سوم استاندارد گاز اکسیژن طبی با مشارکت صاحبنظران، اندیشمندان، تولیدکنندگان، مصرف کنندگان، اتحادیه صنفی و عملی تولید کنندگان گازهای طبی و صنعتی در این زمینه به دبیری آقای سید شهاب معینیان رئیس آزمایشگاه مرجع گروه پژوهشی مهندسی پزشکی و دبیر کمیته متنظر فنی سیستم های گازهای طبی در دستور کار پژوهشگاه سازمان ملی استاندارد ایران قرار گرفت و در هفتصد و هفتاد و دومین اجلاسیه کمیتۀ ملی استاندارد مهندسی پزشکی مورخ 06/08/1399 مصوب گردید؛ که به روز ترین ویرایش استاندارد ملی ایران شماره 3240 جهت بهره برداری عموم در سایت سازمان ملی استاندارد ایران قرار گرفته است.

استانداردملی ایران شماره 3240، در برگیرنده ویژگی­های گاز اکسیژن برای مصارف پزشکی، روش­های آزمون خلوص و ناخالصی های گاز، ظروف نگهداری و ذخیره گاز، رنگ آمیزی سیلندر، نشانه­گذاری روی بدنه سیلندر گاز و مخازن مایع و ایمنی گاز اکسیژن برای مصارف پزشکی، می‌باشد. این استاندارد برای اکسیژن ذخیره شده به صورت گاز در سیلندرهای تحت‌فشار یا قوطی­های فلزی آئروسل و برای اکسیژن ذخیره ‌شده به صورت مایع در ظروف نگهدارنده اکسیژن مایع که برای مصارف پزشکی عرضه می­شوند، کاربرد دارد.

برای مصارف پزشکی اکسیژن مایع به گاز تبدیل شده و مورداستفاده قرار می­گیرد که تحت چنین شرایطی لازم است ویژگی‌های گاز با الزامات این استاندارد مطابقت داشته باشد. این استاندارد شامل پیوست های الزامی و اگاهی دهنده در مورد روش شناسایی گاز اکسیژن، تعیین خلوص گاز اکسیژن، نکات ایمنی برای جابجایی و انبارش سیلندرهای گاز اکسیژن، نکات ایمنی برای جابجایی و انبارش ظروف اکسیژن مایع، اندازه‌گیری منواکسید کربن، دی اکسیدکربن، روش ارزیابی بوی گاز، می باشد.

این استاندارد در مورد ویژگی­های گاز اکسیژن برای مصارف پزشکی که در ظروف مطابق با ویژگی­های تعیین‌شده در بند 8 این استاندارد، پرشده[1] و عرضه می‌شوند، کاربرد دارد.

این استاندارد برای تعیین ویژگی «هوای غنی از اکسیژن[2]» تولیدشده با سیستم تغلیظ کننده اکسیژن برای استفاده در سیستم لوله‌کشی گاز طبی، کاربرد ندارد. ویژگی تولیدشده توسط سیستم مذکور در استاندارد ISO 7396-1 تعیین‌شده است.