نحوه
شکل‌گیری مدل ارزیابی و جایزه ملی کیفیت ایران
تفکر تشکیل
جایزه ملی کیفیت ایران در سال ۱۳۸۱ شکل گرفت. به همین منظور کمیته‌ای متشکل از
کارشناسان مدیریت کیفیت کشور جهت تدوین مطالعات راه‌اندازی جایزه ملی کیفیت ایران تشکیل
گردید. مدل‌های جوایز گوناگون کیفیت دنیا ازجمله مدل‌های مالکوم بالدریج، بنیاد
کیفیت اروپا و جایزه دمینگ موردبررسی قرار گرفت و یافته‌ها در قالب گزارش اولیه‌ای
تهیه شد که در آن کمیته نحوه شکل‌گیری جایزه ملی کیفیت ایران را ارائه نمود. طرح شکل‌گیری
جایزه ملی کیفیت ایران توسط ریاست وقت سازمان به شورای عالی استاندارد ارائه و در
تاریخ ۱۵/۳/1381 در اجلاسیه یکصد و دومین شورا، تشکیل جایزه ملی کیفیت ایران تصویب
و جهت اجرا به سازمان ملی استاندارد ایران ابلاغ گردید.
مصوبه یکصد و دوم اجلاس شورای عالی استاندارد مورخ 5/3/1381:
بند 14-پیشنهاد تعیین
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی به‌عنوان مرجع تعیین جایزه ملی کیفیت و اعطای آن
و نیز روز 18 آبان هرسال (مصادف با نهم نوامبر) به‌عنوان روز ملی کیفیت مورد
موافقت و تصویب قرار گرفت.
در
پی ابلاغ مصوبه فوق، شورای سیاست‌گذاری جایزه ملی کیفیت ایران، کمیته فنی و
دبیرخانه این جایزه در سازمان ملی استاندارد ایران تشکیل و طی جلسات متعدد مدل
بنیاد کیفیت اروپا (EFQM)
به‌عنوان الگوی مدل جایزه ملی کیفیت ایران انتخاب شد؛ و در یک روز
مشخص جلسه اختتامیه که زمان آن بر اساس صلاحدید رئیس شورای سیاست‌گذاری تعیین می‌گردد
و از فعالان عرصه کیفیت و برگزیدگان سطوح کیفیت جایزه ملی کیفیت تقدیر به عمل می‌آید.
جایزه ملی
کیفیت ایران 4 دوره بر اساس مدل بنیاد کیفیت اروپا (EFQM)
برگزار شد.
در سال‌های
۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ باهدف طراحی مدلی جدید فرآیند ارزیابی و اعطای جایزه برگزار نشد. از
سال ۱۳۸۷، مدل جدید جایزه ملی کیفیت به نام ‹‹مدل جایزه ملی کیفیت ایران (INQA) ›› به‌صورت اقتباسی تدوین وجهت اجرا در سطح ملی
ابلاغ شد اما در سال‌های 1399 و 1400 به دلیل شیوع پاندمی کرونا برگزاری جایزه ملی
کیفیت متوقف شد.
با تصویب
قانون تقویت و توسعه نظام استاندارد در مجلس شورای اسلامی مصوب 11/7/1396 و تائید قانون
در مجمع تشخیص مصلحت نظام در مورخ 4/9/1396 و ابلاغ آن از سوی ریاست محترم جمهوری
اسلامی ایران در تاریخ 2/10/1396 فصلی جدید در کیفیت و استانداردسازی در کشور آغاز
گردید. بر اساس بند 20 از ماده 7 این قانون:
بند 20 از ماده 7 وظایف و مأموریت‌های سازمان ملی
استاندارد ایران:
-
وظیفه تعیین جایزه ملی کیفیت و برگزاری مراسم
مربوطه و اعطای جایزه مزبور به‌عنوان مرجع رسمی این وظیفه در کشور
تبصره-برگزاری هرگونه همایش، هم‌اندیشی (سمینار)
و عناوین مشابه با موضوع استاندارد و کیفیت در کشور منوط به کسب مجوز از سازمان می‌باشد.
مالکیت
استفاده و بهره‌برداری از مدل جایزه ملی کیفیت ایران در انحصار و اختیار کامل
سازمان ملی استاندارد ایران است و
مدل کیفیت جهان اسلام
در دولت مردمی سیزدهم با
رویکردی تحولی در سازمان ملی استاندارد ایران ضرورت تدوین مدلی بومی به‌منظور تحول
در جایزه ملی کیفیت ایران تحت عنوان "مدل کیفیت جهان اسلام" با محوریت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایجاب نمود.
در این راستا تدوین مدلی
مبتنی بر دانش تخصصی روز و همچنین با تکیه‌بر مبانی فکری اسلامی و ارزش‌های
بنیادین انقلاب اسلامی، ظرفیت‌های جهان اسلام، منویات امامین انقلاب، اسناد
بالادستی نظام مقدس جمهوری اسلامی و... انجام‌شد و مدل کیفیت جهان اسلام مبنای جایزه ملی کیفیت ایران قرار گرفت.
اهداف جایزه ملی کیفیت ایران
دستیابی به
رشد اقتصادی از طریق کیفیت از مهم‌ترین اهداف کشورها به شمار می‌رود. مصادیق کیفیت
به‌طور صریح و ضمنی در برنامه‌های مختلف توسعه مدنظر قرارگرفته است.
در دهه‌های
اخیر کیفیت به‌عنوان یکی از اصول برتری رقابت در عرصه‌های بینالمللی شناخته‌شده
است تا جایی که دستیابی و اشاعه فرهنگ کیفیت در تمام سطوح جامعه به‌مثابه یکی از
ضرورت‌های توسعه اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته مطرح‌شده است.
ازاین‌رو اغلب کشورهای توسعه‌یافته
و درحال‌توسعه دارای مدل‌های ملی مبتنی بر اصول علمی و ملی خود جهت شناخت سرآمدان
کیفیت و اعطای جایزه ملی کیفیت هستند. جوایز ملی، منطقه‌ای و بینالمللی در حوزه‌های
کیفیت، بهره‌وری و سرآمدی کسب‌وکار باهدف افزایش کیفیت تولیدات صنعتی و خدماتی
کشور، معمولاً به نحوی طراحی‌شده‌اند که با ارتقاء کیفیت در بازارهای داخلی و بینالمللی
قابلیت رقابت داشته باشند. در صورت ایجاد قابلیت رقابتپذیری بیشتر، مشتریان
بیشتری جذب‌شده و درآمد کشور افزایش خواهد یافت و نهایتاً توسعه اقتصادی و اجتماعی
و رونق تولید حاصل خواهد شد.
این جوایز
ابعاد مختلفی دارند. از یک‌سو مفاهیم کیفیت و سرآمدی کسب‌وکار را به زبانی ساده
بیان می‌کنند و یک الگوی نظام‌مند و ساخت‌یافته برای طرح‌ریزی و استقرار نظام‌های
مدیریت کیفیت جامع ارائه می‌دهند و از سوی دیگر یک ابزار نظام‌مند برای خودارزیابی
است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا نظام مدیریت و عملکرد خود را بر اساس معیارهای
معین ارزیابی کرده و با سایر سازمان‌ها مقایسه نمایند و با حرکت به‌سوی نظام
مدیریت کیفیت جامع، اهداف متعالی همچون افزایش رضایت مشتری، بهبود کیفیت محصولات و
خدمات، افزایش مشارکت کارکنان، بهبود مستمر، دستیابی به نتایج پایدار مالی و
اقتصادی و ... و درنتیجه اقتصاد مقاومتی و نیل به اهداف بیانه گام دوم انقلاب
اسلامی و اهداف الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را محقق سازند.
نظام‌های
جامع ارزیابی ملی کیفیت در هر جامعه‌ای که شکل‌گرفته‌اند، با خود ارمغانی چون
پیشرفت و بهبود به همراه داشته‌اند. همچنین این نظام‌ها توانسته‌اند با الگودهی به
سازمان‌ها، مفاهیم و روش‌های مدیریتی آن‌ها را نیز جهت داده و آن‌ها را به‌سوی
بهبود مستمر و رشد و تعالی سازمانی حرکت دهند و موجبات رشد اقتصادی و توسعه
اجتماعی و همچنین عدالت و توازن را در عرصه کیفیت کالا و خدمات برای عموم مردم به
ارمغان می‌آورد.
ازجمله اهداف
نظام جامع ارزیابی ملی کیفیت با رویکرد کیفیت محصول/خدمت مبتنی بر الگوی اسلامی
ایرانی پیشرفت و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1) توجه به معنویت و اخلاق در مدل‌های سرآمدی و
تعالی کیفیت در جامعه بر اساس توصیه‌های دین مبین اسلام و در راستای تحقق بیانیه
گام دوم انقلاب اسلامی به‌عنوان جهت دهنده‌ی همه‌ی حرکت‌ها و فعالیت‌های فردی و
اجتماعی و نیاز اصلی جامعه؛
2) تأکید بر تقویت اقتصاد مستقل
کشور که مبتنی بر تولید انبوه و باکیفیت و توزیع عدالت‌محور و مصرف به‌اندازه و بی
اسراف و مناسبات مدیریتی خردمندانه؛
3) ترویج و فرهنگ‌سازی سبک
زندگی و کار اسلامی ایرانی؛
4) ترویج و فرهنگ‌سازی مدیریت روش‌های
معنویت سازمانی؛
5) کیفی سازی خدمات بخش خصوصی و
دولتی در کشور؛
6) ایجاد فضای رقابتی در بخش‌های
مختلف کشور اعم خصوص و دولتی؛
7) تقویت اعتماد ملی به کیفیت
محصولات داخلی اعم از کالا و خدمات؛
8) فراهم نمودن بستر رشد و
تعالی برای تلاشگران کیفیت کشور به‌صورت درست و کاملاً علمی با بهره‌گیری از روش‌های
علمی، ابزارها، فنون و استانداردهای به‌روز کیفیت؛
9) تلاش در راستای تحقق عدالت و
توازن در کیفیت کالا و خدمات در کشور؛
10) تلاش در راستای افزایش کیفیت
کالا و خدمات و افزایش بهره‌وری ملی و تقویت اقتصاد مقاومتی در کشور؛
11) نیل به هدف تولید و ارائه
کالا و خدمات باکیفیت در تراز جهانی جهت حضور مؤثر در بازرس‌های بینالمللی و کسب
سهم بازارهای بینالمللی و نیل به اهداف اقتصاد مقاومتی و تحقق بیانیه گام دوم
انقلاب اسلامی؛
12) تلاش در راستای جاری نمودن
فرهنگ کیفیت در سطح جامعه؛
13) افزایش آگاهی عمومی نسبت به
اهمیت کیفیت و ضرورت توجه بیش‌ازپیش به آن در سطح جامعه؛
14) حرکت به‌سوی نظام مدیریت کیفیت
جامع و پایدار با در اختیار داشتن یک روش اجرایی علمی؛
15) امکان ارزیابی سازمان‌های کشور بر اساس معیارهای علمی ارزیابی عملکرد با
رویکرد مدیریت کیفیت محصول؛
16) امکان خودارزیابی نظام‌مند توسط سازمان‌ها و شناخت نقاط قوت و زمینه‌های قابل‌بهبود
با تمرکز و محوریت کیفیت محصول، مقایسه با سایر سازمان‌ها و تشویق سازمان‌ها برای
انجام عملیات خودارزیابی؛
17) امکان شناسایی دستاوردهای موفق سازمان‌ها در زمینه بهبود کیفیت و معرفی آن‌ها
به سایر سازمان‌ها به‌منظور الگوبرداری؛
18) ایجاد انگیزه رقابت در سازمان‌ها برای بهبود دائمی کیفیت (کیفیت محصولات
و خدمات تولیدی و فرآیندها)؛
19) شناسایی و معرفی سازمان‌های برتر کشور و تائید و ارج نهادن تلاش سازمان‌ها
در راستای بهبود کیفیت محصولات و خدمات؛
20) افزایش توان رقابتپذیری سازمان‌های کشور در سطح ملی و بینالمللی و
همچنین افزایش سازگاری آن‌ها با بازارهای منطقه‌ای و بینالمللی؛
21) توجه ویژه به ویژگی‌ها و الزامات اقتصادی حال و آینده کشور و لزوم افزایش
کیفیت محصولات و خدمات سازمان در جهت حضور در فضای ملی و بینالمللی (صادرات) با
رویکرد اقتصاد مقاومتی.